In Europa ~ Tsjernobyl

In Europa

1986 ~ Tsjernobyl

Een tijdje terug ben ik de film ‘Chernobyl Diaries’ gaan kijken in de bioscoop. De film gaat over zes vrienden die op weg zijn naar hun vakantiebestemming in Moskou. Onderweg maken ze een tussenstop in het stadje Prypjat. In 1986 woonden hier duizenden werknemer van de kerncentrale Tsjernobyl. Wanneer de avond valt en de vrienden willen samen met hun gids terug vertrekken, werd hun voertuig gesaboteerd. Het is onbruikbaar en de vrienden zijn genoodzaakt in het verlaten stadje te blijven. Langzaamaan wordt duidelijk dat zij daar niet alleen zijn.

Chernobyl Diaries is een Amerikaanse horrorfilm, maar toch komt hierin de kernramp van Tsjernobyl aan bod. Meteen stelde ik mezelf toch wat vragen over die kernramp.

µ       Wat is er precies gebeurd in Tsjernobyl?

µ       Hoe kwam dit tot stand?

µ       Ondervinden de mensen er nog last van?

µ       Is de plaats in realiteit ook helemaal verlaten en nog steeds gevaarlijk?

Hieronder staat de trailer van de film:

 

Toeval of niet: in de tv-serie ‘In Europa’ van Geert Mak zit ook een aflevering over deze kernramp. Aangezien de vorige afleveringen wel interessant waren, bekijk ik deze ook eens.

Dit is de link naar de aflevering van Tsjernobyl:

http://ineuropa.vpro.nl/programmas/36788896/afleveringen/41158356/

 

Aanleiding

 

In Pripjat, een stadje van 43 000 inwoners in Oekraïne, ligt op drie kilometer afstand de Vladimir Iljitsj Lenin kerncentrale. Op dat moment kregen 176 werknemers van blok 4 de opdracht om het brandstofsysteem van de reactor te testen. Dit draaide om energiebesparingen.

Om 1.23u. werden de veiligheidssystemen uitgeschakeld. Terwijl de inwoners van Pripjat sliepen, waren er een reeks ontploffingen in de kernreactor. De vloer van de installatie begon helemaal te trillen.

Het 1200 ton zwaar reactoromhulsel ontploft en spuwt radioactieve damp uit waarin tonnen uranium en grafiet zitten. De damp vloog honderden meters ver.

‘De kernramp in Tsjernobyl wordt gezien als het ergste nucleaire ongeval uit de geschiedenis.’

De uitwerking van deze kernontploffing in Tsjernobyl was even zwaar als de atoombom die op Hiroshima viel.

De Verenigde Staten, Groot-Brittannië en China stelden een gemeenschappelijk ultimatum op. Ze eisten de volledige overgave van Japan. Japen reageerde hier afwijzend op en was niet bereid tot een overgave. Er werd besloten een atoombom boven Hiroshima los te laten. De explosie op 600 meter boven de stad doodde bijna 80 000 mensen en richtte heel wat schade aan.

 

 

 

 

Media

Het duurde enorm lang vooraleer de mensen op de hoogte werden gebracht van deze gebeurtenis. Na 60 uur verscheen pas het eerste vage nieuwsbericht. Door dit nieuwsbericht wisten de mensen nog steeds niet wat er precies gebeurd was en waar ze bang voor moesten zijn.

Ook wanneer de zware wolk met radioactief afval over de andere landen heentrok, probeerde de Sovjetunie dit te bagatelliseren. Het was slechts een ‘bedrijfsongeluk’. Het feest van 1 mei ging zelfs door. De mensen feestten en dansten op straat in het radioactief afval, maar niemand van de inwoners kende de gevaren ervan.

De Sovjetunie wou het hele voorval zo snel mogelijk vergeten, maar uiteindelijk was dit het begin van de aftakeling van de Sovjetunie.

Vervolg

De autoriteiten waren helemaal niet voorbereid op deze ramp. Ze lieten grote rollen lood aanbrengen ter bescherming. De soldaten sneden dit op maat om zichzelf te beschermen, maar verder ging hun kennis niet. Met doodgewone schoppen probeerden ze tevergeefs het radioactief afval op te ruimen.

 

Anderhalve dag verschenen er bussen die de inwoners moesten wegbrengen.

Zeven maanden na de ramp leefden er nog steeds een half miljoen mensen schouder aan schouder, vechtend tegen hun onzichtbare vijand. Het was een grimmige oorlog met duizenden slachtoffers waar niet over gesproken werd.
 

Tocht van de reportageploeg

Reisorganisaties bieden reizen aan naar gebied dat eigenlijk nog steeds verboden is aangezien het niet helemaal veilig is voor de bezoekers. Zij raden deze trip vooral aan om de authenticiteit van de verlaten stad te bezichtigen. Ook de natuur is prachtig, deze kon ongestoord zijn gang gaan de laatste jaren.

Tsjernobyl ligt op dertig minuten van de centrale. Vroeger woonde er ongeveer 15 000 mensen terwijl er nu nog slechts zo’n 3500 mensen wonen waarvan vooral technisch personeel. Mensen die hier niets te zoeken hebben, zijn niet welkom. Jongeren onder de achttien jaar mogen om geen enkele reden binnen.

Daarna volgde de tocht naar Pripjat. Die tocht moeten ze samen met een gids doormaken én volgens een verplichte route. De gids beschikt ook over een meettoestel dat te allen tijde de radioactiviteit kan meten.

Onderweg komen ze een eerste controlepost tegen in het bos. Dit is het teken dat de verboden zone start. De verboden zone is het gebied binnen een straal van 30 kilometer.

Deze tocht herken ik van in de film. Ook daar vertrekken ze samen met een gids in een busje. Onderweg komen ze controleposten tegen, maar ze krijgen geen toestemming om binnen de verboden zone te gaan. Uiteraard was dit niet het einde van de film, ze namen een klein padje waarop geen controleposten staan.

 

Slachtoffers

Vasili en Ljudmila Litvinjenko zijn een gelukkig getrouwd koppel. Vasili is brandweerman en had dienst de nacht van de kernramp. Samen met zijn collega’s probeerde hij urenlang het vuur onder controle te krijgen zonder enige bescherming tegen de radioactiviteit. Nadien werden zij allen overgebracht naar een ziekenhuis in Moskou gebracht, maar helaas zijn ze allemaal overleden.
 

Door de radioactiviteit viel hun haar uit en kwam hun huis los. Dit terwijl de mensen nog bij hun volle bewustzijn zijn. De situatie was afgrijselijk volgens Ljudmila.

Ljudmila zelf was zwanger tijdens de kernramp. Haar kind werd geboren met verschrikkelijke afwijkingen. Het overleed niet lang na de geboorte. Ook waren er veel andere kinderen en zelfs dieren die geboren werden met afschuwelijke afwijkingen.

Oma Masja heeft vijf dierbare personen verloren, maar zijzelf heeft de ramp overleeft. Het hele gebied rond de centrale werd afgezet, maar vele ouderen, waaronder oma Masja, keerde terug. Ook de gids van de reportageploeg bleef werken dichtbij de centrale. Zijn vrouw vond het te gevaarlijk en ze scheidde van haar man. Zij verhuisde naar Moskou.

Actualiteit

De kernramp is ondertussen een heel aantal jaren geleden, maar nog steeds verschijnt er hier en dan iets in de actualiteit.

Tsjernobyl: 'Belgische kinderen werden besmet' Tsjernobyl heeft wel degelijk kanker veroorzaakt in België, zegt een specialist in endocriene klieren van het universitair ziekenhuis Mont-Godinne in Yvoir (provincie Namen). Dokter Luc Michel gaf een interview aan het blad Soir Magazine, dat woensdag verschijnt. In de loop van de jaren 90 stelde de chirurg een sterke toename van schildklierkanker vast bij kinderen en jonge adolescenten die jonger dan 10 waren toen de kernramp zich in 1986 voordeed. Vooral deze jonge bevolking loopt een risico bij stralingsbesmetting, benadrukt het magazine. Officieel maakte de radioactieve wolk, die na de ramp van Tsjernobyl over België trok, geen slachtoffers in ons land. Voor de Belgische autoriteiten was de impact ervan op de volksgezondheid compleet verwaarloosbaar. 'Eenvoudige richtlijnen hadden volstaan' Dr. Michel houdt er een andere mening op na. Hij is ervan overtuigd dat Tsjernobyl kanker veroorzaakt heeft in België. Daarbij vindt hij dat men meer beschermingsmaatregelen had moeten nemen, niet alleen ten tijde van de ramp maar ook in de jaren daarna. 'Eenvoudige richtlijnen hadden volstaan', meent de specialist. De kinderen enkele dagen binnenhouden, had al veel kunnen helpen. 'Schildklierkankers kunnen vijftien tot twintig jaar na de blootstelling aan radioactief jodium optreden', voegt de arts eraan toe. 'Alle kinderen die jonger dan 10 waren in 1986, hadden moeten worden opgevolgd. Zo zou het aandachtig onderzoeken van de keel tijdens het medisch schooltoezicht nuttig geweest zijn.'   Bron: Tsjernobyl: Belgische kinderen worden besmet, internet, 19 april 2011,  (http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20110419_072).

 

Nog recenter verscheen er een artikel dat Tsjernobyl na 26 jaar terug veilig zou zijn voor mensen.

"Tsjernobyl is opnieuw veilig voor mensen" De Oekraïense stad Tsjernobyl is terug veilig genoeg voor mensen. 26 jaar na de grootste en beroemdste kernramp ter wereld, is het stralingsniveau voldoende gezakt om veilig te zijn voor mensen, zo verklaarde Oleg Bondarenko, lid van de Oekraïense regeringscommissie over Tsjernobyl. Groenten en fruit uit de streek eten wordt evenwel nog afgeraden. Een reactorvat van de kerncentrale bij Tsjernobyl ontplofte op 26 april 1986. Daardoor werd een groot gebied vervuild. Een radioactieve wolk trok over Europa. Na de ramp riep de toenmalige Sovjet-Unie een gebied van 30 kilometer rond de Tsjernobyl-centrale uit tot verboden terrein. Spookstad, vol leven Militairen controleren tot op de dag van vandaag de toegangswegen. Tsjernobyl veranderde in een spookstad, waar de tijd stilstaat op het eind van het communisme. In tegenstelling tot wat gedacht wordt, is het geen baar en dor niemandsland. Integendeel, door de totale afwezigheid van mensen is de natuur (en de vele dieren) er totaal verwilderd en heeft Tsjernobyl geholpen bij het ondersteunen van bedreigde diersoorten. Twee jaar geleden 'volgden' documentairemakers de dieren in 'Chernobyl: Life in the dead zone', te bekijken op Youtube. De vraag is: wil iemand er ooit wel terug gaan wonen? Bron: DE POURCQ, E., Tsjernobyl is opnieuw veilig voor mensen, internet, 15 augustus 2012, (http://www.hln.be/hln/nl/960/Buitenland/article/detail/1486479/2012/08/15/Tsjernobyl-is-opnieuw-veilig-voor-mensen.dhtml).

Hieronder staat het filmpje in verband met de dieren in Tsjernobyl:

 

Om af te sluiten staat hier nog een filmpje van een reportage van 2005 uit Telefacts: 20 jaar na de kernramp.

 

 

Bronnen:

µ        Kernramp van Tsjernobyl, internet, 27 november 2012, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Kernramp_van_Tsjernobyl);

µ        J OPITZ, P., ‘De kroniek van onze eeuw: 1940 – 1949: de belangrijkste gebeurtenissen en de mooiste beelden’, Uitgeverij Areopagus, 1999, 156 pagina’s.

In Europa ~ Duitsland

In Europa

Tussen 2007 en 2009 zond de VPRO de serie 'In Europa' uit op tv. Alle uitzendingen zijn achteraf terug te zien op deze website.

In Europa – de serie

De tv-serie ‘In Europa’ is gebaseerd op het gelijknamige boek van Geert Mak. De serie werd reeds in 2007 – 2008 uitgezonden, maar onlangs werden er herhalingen uitgezonden. Per aflevering staan er een locatie en een jaar centraal, maar niet enkel de droge geschiedenis wordt weergegeven. We krijgen de meeslepende verhalen van ooggetuigen en betrokkenen te zien. De personen uit de geschiedenis krijgen een gezicht, zowel de slachtoffers, de daders, de politici als de dromers enz.

Het boek is ontzettend populair, net zoals de tv-serie, en werd in maar liefst veertien talen vertaald waaronder Engels, Spaans, Frans, Duits, Italiaans, Hongaars en Pools.

Geert Mak

Geert Mak is een Nederlands jurist, journalist en auteur. Hoewel hij geen opleiding als historicus volgde, werd hij tweemaal uitgeroepen tot ‘Historicus van het jaar’. Hij schreef meerdere boeken, maar ‘In Europa’ is toch wel een speciaal boek. Het boek van 1223 pagina’s is een combinatie van een reisverslag door het continent en door de 20^ste eeuw. Hij besteedde hierin vooral aandacht aan de Eerste en de Tweede Wereldoorlog.

Voor het boek ‘In Europa’ won Geert Mak de ‘NS Publieksprijs voor het Nederlands Boek 2004.’

Dit schrijft hij zelf over ‘In Europa’:

'Begin 1999 verliet ik Amsterdam voor een reis door Europa die een vol jaar zou duren. Het was een soort laatste inspectie: hoe lag het continent erbij, aan het eind van de twintigste eeuw? Maar het was ook een historische reis; ik volgde letterlijk de sporen van de geschiedenis, door de eeuw en door het continent, beginnend in januari, bij de resten van de Parijse Wereldtentoonstelling en het bruisende Wenen, eindigend in december, in de ruïnes van Sarajevo. Dat hele jaar reisde ik zo met de eeuw mee, in een krakeling van routes, langs Londen, Volgograd en Madrid, langs de bunkers van Berlijn, de geparfumeerde kleerkasten van Helena Ceausescu in Boekarest en de speelgoedauto’s in een verlaten crèche in Tsernobyl. En ik praatte met de getuigen: met schrijvers en politici, met verzetsmensen en hoge officieren, met een boer in de Pyreneeën en met de kleinzoon van de Duitse keizer, tientallen Europeanen die hun verhaal op tafel legden. Dit reisverslag gaat over het verleden, en wat het verleden met ons doet. Het gaat over verscheurdheid en onwetendheid, over historie en angst, over armoede en hoop, over alles wat ons nieuwe Europa scheidt en bindt.'

 

De eerste aflevering: 1937 – München

Als eerste heb ik de aflevering uit 1937 bekeken. De aflevering speelt zich af in München. We bekijken de wereld door de ogen van Hitler.

Wanneer ik de aflevering bekeken heb, denk ik een antwoord te vinden op de volgende vragen:

µ       Wat heeft Hitler met kunst te maken?

µ       Hoe bekeek hij kunst en welke kunst kon hem bekoren?

µ       Wat gebeurde er met de kunst die hem niet aansprak?

µ       Waarom is deze aflevering zo belangrijk in de reeks? Heeft zijn visie op kunst iets te maken met de Tweede Wereldoorlog?

Hieronder staat de link naar de aflevering die ik bekeken heb:

http://ineuropa.vpro.nl/programmas/36788896/afleveringen/37684553/

Inleiding

We vergeten het vaak, maar Duitsland heeft ook ongeveer vier ‘goede’ jaren onder Hitler gehad. Het land was welvarend op diverse vlakken en boekte steeds meer vooruitgang. Zo zorgde Hitler onder andere voor werk voor iedereen, hoewel dit vooral in de bewapeningsindustrie was. Ook gingen de inwoners geregeld op kleine vakantiereisjes naar bijvoorbeeld Italië. Hij voorzag ook Volkswagens en autosnelwegen. Al deze factoren zorgde ervoor dat Hitler zo populair was bij de inwoners en dat Europa vol verbazing naar Europa keek.

Gedurende deze aflevering bekijken we de wereld door de ogen van Hitler. Hitler die als kunstenaar de wereld trachtte te kneden naar zijn smaak en zijn verlangens.

Duitsland

Duitsland is een land in Centraal-Europa. Het heeft een grondgebied van 357 022 km² en heeft met zijn 81 305 856 inwoners de grootste bevolking van alle landen in de Europese unie. De grootste stad en eveneens de hoofdstad van het land is Berlijn.

München

München is de hoofdstad van de Duitse deelstaat Beieren. De stad behoort tot de belangrijkste economische en culturele centra in de Bondsrepubliek. München wordt dan ook gezien als de stad van beweging.

De stad is eveneens de geboortestad van Adolf Hitler. Hij werd hier geboren en groeide hier op. Later speelde de stad ook nog een belangrijke rol in zijn leven.

Adolf Hitler

Adolf Hitler was een Duitse politicus en leider van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij. Hij was rijkskanselier van Duitsland van 1933 tot 1945 en staatshoofd van 1934 tot 1945.

Hitler veranderde Duitsland van een beginnende democratie, de Weimarrepubliek, in een totalitaire staat. Deze totalitaire staat drukt elke tegenstand tegen het regime de kop in. Zijn ideeën leiden uiteindelijk tot de Tweede Wereldoorlog.

Een ander kenmerk was de nazi-ideologie: hij liet enkel het Arische ras toe in het ideaalbeeld van de wereld. Dit waren de zogezegde Übermenschen. Naast Übermenschen waren er dan ook Untermenschen zoals bijvoorbeeld gehandicapten, Joden, homoseksuelen en zigeuners. Deze groepen werden systematisch uitgeroeid in de Holocaust.

De Holocaust was de systematische Jodenvervolging door onder andere de Nazi’s voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er werden in totaal zo’n vijf à zes miljoen Europese Joden vermoord. Deze moorden vonden grotendeels plaats in concentratie- en vernietigingskampen. De nazi’s hielden hun gevangenen vast in concentratiekampen. Deze kampen werden opgericht om het Joodse ras te vernietigen. Dit werd ook wel eens de ‘Endlösung’ genoemd.   In totaal waren er zeven kampen die de naam ‘vernietigingskamp’ kregen: Chełmno Bełżec Treblinka Sobibór Maly Trostenets Majdanek Auschwitz  Een vernietigingskamp is echter niet hetzelfde als een concentratiekamp.  Een concentratiekamp is een soort werkkamp waar gevangenen verzameld werden om werk te verrichten. Uiteraard vielen er daar ook doden, maar door het zware werk, ondervoeding, ziektes of mishandeling. Een vernietigingskamp daarentegen is een kamp waar de meeste gevangenen onmiddellijk na aankomst vergast werden. Anderen moesten eerst werken, maar werden nadien ook vergast.   Breendonk in België is een voorbeeld van een werkkamp waar vooral politieke gevangenen en slaven aan het werk werden gezet. Zij werden ook gemarteld en soms geëxecuteerd.

Propaganda

De nazi’s blonken uit in propaganda en gebruikten alle middelen hiervoor: film, radio, fotografie,… Ook de kunst bleek niet veilig voor Hitlers bemoeizucht.

In 1937 werd ‘Das Haus der Deutschen Kunst’ geopend. Dit was de kunsttempel van Hitler. Vanaf dan werd er elk jaar een tentoonstelling georganiseerd. Een jury mocht kunstwerken uitkiezen die dan tentoongesteld werden, maar Hitler was woedend toen hij de uitgekozen kunstwerken zag. De jury werd onmiddellijk ontslagen en Hitler ging zelf kunstwerken selecteren.

Bij het binnenkomen van het gebouw bots je meteen op een portret van Hitler zelf.

Wat was de band tussen Hitler en kunst?   In zijn jonge jaren in Wenen was het de droom van Hitler om zelf kunstenaar te worden. Hij werd echter niet aangenomen op de academie om de simpele reden dat hij er geen aanleg voor had. Hij kon geen kunstwerken maken, het lag hem niet en de anatomie klopte helemaal niet.     Ooit schilderde hij een pleintje, maar de gebouwen die hem niet aanstonden, schilderde hij simpelweg niet.   ‘Eigenlijk heeft hij die werkwijze nooit meer veranderd.’   Dit zei Geert Mak tijdens de reportage. Hij bedoelt hiermee dat Hitler nadien de mensen die hem niet aanstonden gewoon liet verdwijnen van het toneel. Ook het feit dat enkel het mooie in de kunst terugkomt, zien we ook in de ideale wereld van Hitler met het Arische ras.

De tactiek van de Grote Duitse Kunstexposities was om een mix van kunstwerken tentoon te stellen. Het was een mix van propaganda en ‘onschuldige’ kunstwerken die hiervoor ook al publiek hadden.

Ook de opening van de tentoonstelling was één grote show. De tentoonstelling werd geopend met twee tekeningen van de feestelijke optochten van de 2000 jaar Duitse cultuur. Voor de inwoners waren die optochten een feest, maar ook deze dienden enkel om de mensen te manipuleren. Hitler organiseerde deze optochten om de mensen aan de Nationaalsocialistische volksgemeenschap te binden.

Om aan te tonen dat enkel de kunst die hij uitkoos deugde, opende hij een kunsttentoonstelling met ‘ontaarde kunst’ enkele huizen verder. Deze ontaarde kunst werd getoond in donkere ruimtes en met denigrerende teksten. Deze teksten werkten wel doeltreffend aangezien iedereen die mening aannam. Met ontaarde kunst werd kunst die niet aan de norm voldeed bedoeld.

 Joachim Ringelnatz, Havencafé, 1933, voorbeeld van ontaarde kunst:

 

 

Enkele getuigen

Arnold Breker en Joseph Thorak waren twee van de favoriete kunstenaars van Hitler. Hoewel zij de ‘favorieten’ waren en genoten van hun macht, kregen zij niet alles van Hitler gedaan. Joseph Thorak was getrouwd met een Joodse vrouw, maar scheidde omwille van zijn carrière. Hij bleef echter wel bij haar samenwonen. Hij zag de schaduwkant van het succes in toen hij Hitler om een gunst vroeg. De gunst ging over het helpen van een Joodse dokter waarop Hitler antwoorde dat er binnen enkele jaren geen enkele Jood meer rondliep op aarde.

Viktoria Inderfurht was een jonge vrouw toen de oorlog aanbrak. Zij ging graag naar de kunsttentoonstellingen omdat er niets anders te doen was. Toen had ze niet in de gaten dat alles diende als propaganda en manipulatiemiddelen. Net zoals alle jonge bruiden kreeg ze een cadeau van Hitler: ‘Mein Kampf’, een boek geschreven door Hitler. Was het een gulle gift of eerder een cadeau onder dwang? In die tijd kreeg Hitler veel geld per boek dat hij uitdeelde en ook op andere manieren stroomde het geld binnen.

 

Een kunsthandelaar, Otto van de Loo, fietste maar liefst twee weken om naar de tentoonstelling te gaan. Het was een hele belevenis volgens hem.

Het einde

In 1939 begon de oorlog in Duitsland. Het museum kreeg dan een andere functie: het werd een plaats waar je kon doen alsof er niets aan de hand was.

De laatste expositie was uiteindelijk in 1944, maar de deuren bleven nog steeds open. Het museum was nog steeds een belangrijk propagandamiddel. Ook voor het moreel van de mensen: het openblijven van het museum zagen zij als een teken van het einde van de oorlog. De laatste rekening voor de Grote Duitse Kunstexpositie dateerde van 20 april 1945.

Hitler verloor de oorlog en daarmee zou ook het Duitse volk ten onder gaan, volgens Hitler zelf. Enkel de Duitse cultuur moest overleven.

 

De tweede aflevering : 1942 – Duitsland

Om binnen het onderwerp te blijven, keek ik naar de aflevering over Duitsland in 1942. Deze aflevering gaat volgens de beschrijving over de verbrandingsinstallaties die gebruikt werden om zoveel mensen te vermoorden. Was het correct om hieraan mee te werken of kon je niet anders?

Mijn vragen voor deze aflevering:

µ       Hoe kwamen de nazi’s erop om mensen te vermoorden in deze ovens?

µ       Wie maakte die verbrandingsinstallaties?

µ       Werkten die mensen hier vrijwillig aan mee of onder dwang?

µ       Hoe gingen zij om met het idee dat ze verantwoordelijk zijn voor de dood van al die mensen?

Een heleboel vragen die vooral gericht zijn op de gevoelens van die mensen.

Dit is de link naar de aflevering:http://ineuropa.vpro.nl/programmas/36788896/afleveringen/39111569/

Inleiding

Van enkele afleveringen heb ik het begin bekeken om mezelf een beetje in te lezen in de onderwerpen en uit nieuwsgierigheid. Geert Mak begint zijn reportage heel dikwijls met de vraag: ‘Waar waren we gebleven vorige week?’. Dan schetst hij kort waarover het vorige week ging en waar in de geschiedenis we nu zijn aangekomen.

Tijdens deze aflevering gaan we op bezoek bij de broeders Tofp und Söhne. Zij waren in die tijd de producenten van diverse verbrandingsinstallaties. Waarom weigerde zij deze opdrachten niet? Beseften ze wel dat zij medeverantwoordelijk waren voor al die moorden?

Buchenwald

 

 

‘Concentratiekampen zijn fabrieken van de dood’

Amerika heeft beelden in kleur gemaakt van Duitsland. Op deze beelden zijn onder andere kapotgeschoten dorpen te zien en smeulend puin. Ook van Buchenwald werden er beelden gemaakt. Buchenwald is een kamp waar meer dan 56 000 mensen overleden. Dit omwille van ondervoeding, maar ook door mishandeling en executies.

Topf und Söhne, dat is de naam van een grote fabriek aan de berg van Buchenwald. Zij maakten crematieovens om bijvoorbeeld mensen te verbranden wanneer er veel slachtoffers waren omwille van een ziekte.

Deze ovens werden nadien echter ook voor hele andere doeleinden gebruikt. Zo werden er in 1941 maar liefst vijf verassingsovens en drie afzuigsystemen geproduceerd. De fabriek maakte zelfs meer afzuigsystemen dan gevraagd aangezien het verbranden van bevroren lichamen meer energie kostte.

Hoewel de situatie nog niet schrijnend genoeg was, bleven de mensen concurreren met elkaar. Zij boksten tegen elkaar op om de beste verbrandingsoven te maken. Kurt Prüfer maakte plannen voor een continu brandende massaverbrandingsoven met vier verdiepingen waarin non-stop lijken gedaan werden. Zijn chef – en concurrent – Fritz Sander had steeds opmerkingen. Zo werd bijvoorbeeld het rooster waarlangs de lichamen naar beneden gleden afgekeurd omdat er lichaamsdelen aan bleven plakken.

De ingenieurs en ovenmakers stonden niet onder dwang om deze oven te maken. Ook hadden ze geen politieke overtuigingen en waren ze al helemaal geen fanatieke nazi’s. Zij produceerden gewoon verbrandingsovens omdat dit hun job was.

De tekenadeling

Het begin

Voordat de verbrandingsovens in gebruik waren, gebeurde er reeds een afslachting van de Joden. Tijdens de ‘Reichskristallnacht’ van 9 op 10 november 1938 werden ongeveer 90 Joden gedood en ongeveer 26 000 naar concentratiekampen gebracht. De aanleiding hiervan was de dood van de secretaris van de Duitse ambassade, Ernst vom Rath. Een zeventienjarige Jood schoot hem neer en twee dagen nadien overleed Ernst vom Rath aan zijn verwondingen. Diezelfde nacht organiseerden troepen ‘spontane’ acties tegen synagogen, joodse winkels en gemeenschapshuizen. Joodse burgers werden uitgescholden, gemolesteerd en vermoord. De naam van deze actie verwijst naar het vele glaswerk dat tijdens deze aanvallen vernietigd werd.

Het allereerste slachtoffer was een zwaar gehandicapt kind in 1939. De vader van het kind stuurde  een brief naar Hitler met als verzoek zijn kind te laten inslapen. Hitler stuurde onmiddellijk zijn lijfarts hierop af. Dit was het begin van project T4: een euthanasieproject waarbij 70 000 fysiek en geestelijk gehandicapten werden vergast en vermoord.

In 1942 werd er besloten om alle Europese Joden op dezelfde manier systematisch te vermoorden. Dit besluit kwam verder van de Wanssee-conferentie.

 

Een getuige

 

De vader van Udo Braun was in die tijd producent van silo’s. Hij wist van de praktijken van Hitler af, maar verzette zich er niet tegen.

‘Wanneer ben je nu een crimineel en wanneer niet?’

Er werd bij hun thuis ook nooit over politiek of de gebeurtenissen gesproken. Het was echt een taboeonderwerp. De enige die hier wel over sprak was de leerkracht. Hij vertelde enkel dat de gevangenen in de kampen dieven, moordenaars, slechteriken,… waren.

Udo Braun zegt dat hij een held zou geweest zijn mocht hij zich verzet hebben, maar waarschijnlijk zou het niet als een held behandeld worden. Bij verzet tegen de Führer was slechts één gevolg mogelijk: concentratiekamp.

Het einde

Op 16 april 1945 reden de geallieerden met legertanks de berg op. Top fund Söhne bleef na de bevrijding in bedrijf in het communistische Oost-Duitsland (DDR) waar het een bedrijf van het volk werd. Topf vluchtte en vroeg in de jaren ’50 zelfs nog een patent aan op zijn massaverbrandingsoven. Ludwig daarentegen pleegde zelfmoord.

De bevolking van de meest nabijgelegen stad, Weimar, moesten naar het kamp gaan kijken. Op die manier konden ze de gruwel nooit ontkennen.  Ze gingen allemaal vrolijk en onwetend de berg op, maar ze kwamen onthutst, in tranen en in stilte terug naar beneden.  

Wolfgang Held liep als kind de berg op. De mensen die hij zag, waren als dood achtergelaten. Uitgemergeld, vuil,… enkel hun ogen leefden nog een beetje. Hij barstte in tranen uit. Eén van de gevangenen kwam tegen hem zeggen dat tranen niet voldoende zijn.

‘Tranen zijn niet genoeg, jongen.’

In 1996 ging de fabriek uiteindelijk failliet. Sindsdien werd deze verwaarloosd en volledig vervallen.

Buchenwald werd deel van de DDR waar het nog vijf jaar diende als gevangenenkamp van Rusland. Ze zijn nog zo’n 7000 mensen omgekomen.

 

Rijen verbrandingsovens

Bronnen:

µ       ‘Duitsland’, internet, 26 november 2012, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Duitsland);

µ       ‘Het Derde Rijk – Nazi Duitsland’, internet, 26 november 2012, (http://www.holocaust-lestweforget.com/historyofnazigermanydutch.html);

µ       ‘In Europa’, internet, 26 november 2012, (http://www.geschiedenis24.nl/nieuws/2011/mei/Herhaling-In-Europa-van-Geert-Mak.html);

µ       ‘Buchenwald Concentration Camp’, internet, 27 november 2012, (http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Holocaust/buchenwald.html)

µ       ‘De Wannsse conferentie’, internet, 27 november 2012, (http://deoorlog.nps.nl/page/dossiers/780604/De%20Wannsee%20conferentie%20?afl=5);

µ       J OPITZ, P., ‘De kroniek van onze eeuw: 1930 – 1939: de belangrijkste gebeurtenissen en de mooiste beelden’, Kosmos-Z&K Uitgevers, 1999, 156 pagina’s.